Fatih Tan
Rojavalı ressam Bahram Hajou, sanat tarihinde iz bırakmış Otto Dix, Paul Klee, Agust Macke, Joseph Beuys, Anslem Kiefer, Gerhard Richter ve Sigmar Polke üzere sanatkarların mezun olduğu ünlü “Kunstakademie Düsseldorf”da (Düsseldorf Hoş Sanatlar Akademisi) okudu. Akabinde “Kunstakademie Münster”de Profesör Norbert Tadeusz’un öğrencisi olarak yüksek lisansını tamamladı. Gelsenkirchen’de kapsamlı bir okul olan Gesamtschule Ückendorf’ta kısa bir mühlet öğretmenlik yaptıktan sonra, 90’ların başında öğretmenliği bırakıp Almanya’daki atölyesinde bağımsız çalışmaya başladı. New York’ta da bir stüdyosu bulunan ve fotoğraflarının bir kısmını orada üreten Hajou, genel olarak tuval üzerine akrilik, yağlı boya ve karışık teknik çalışmaktadır.
Manzara, portre ve yük olarak figüratif çalışan Hajou, hem kendi ontolojisinin hem de sanat atmosferinin muhakkak bir periyodunun tesiriyle, fotoğraflarını ekspresyonist bir çizgide yapmaktadır. Modernizmin kökünü oluşturan akımlardan biri olan ekspresyonizm, gerek pentür gerek bilişsel his gerek otomatizm gerek dinamizm gerekse de renk, çizgi, düzlem ve kütlenin bir aradalığı, duyguya ve içsel söze maddi bir gerçeklik verme gayretidir. Akımın bu husustaki arayışları bir zıtlıktan çok, vakitle salt boya ve fotoğraf algısı olmakla kalmayıp temsilden kopan teorik bir uzama kadar uzanır. Hajou’nun ekspresyonist biçimi, bana nazaran yüzeyle bütünleşen bedensel bir somutluğun, gösterişli ve kriminal bir soyutlamasıdır.
Bahram Hajou, kağıt,70×50 cm, 2017. (solda), Bahram Hajou, tuval, 140×120, 2020. (sağda). Hajou’nun fotoğrafları üzerine çok sayıda makale yazılmıştır. Milletlerarası alanda bilinen ve tanınan Hajou, vaktimizin en büyük figüratif ressamlarından biri olarak kabul edilir. 1983 yılında “Museum of Bochum” da birinci solo standını gerçekleştirdikten sonra, (New York, İstanbul, Londra, Sidney, Amman, Stockholm, Doha, Krakov, Puebla, Kahire, Pekin, Viyana, Bratislava, Riyad, Floransa, Antwerp, Graz, Budapeşte, Lazkiye, Kroatien vs.) dünyanın birçok kıymetli sanat lokasyonunda solo stantlar açtı ve karma stantlara katıldı. Hajou’nun yapıtları, bugüne kadar -aralarında Salon d’Automne’un da bulunduğu- yüzden fazla yerde sergilenmiştir. Yapıtları, Ar-Rayyan-Katar’daki Mathaf of Çağdaş Arka Museum, Almanya’daki ArtHall Oldenburg, Almanya’daki Deutsche Bank, al-Bahreyn’deki Sheikh Rashed Al Khalifa, ABD’deki Albert O’hayon dâhil olmak üzere milletlerarası birçok özel ve kamu koleksiyonlarında bulunmaktadır. 2012 yılından beri “Museum of Qatar” da beş geniş formatlı tablosu bulunan sanatçı, 2014 yılında da, Fransa’da Château Musée Grimaldi tarafından Henry Matisse Ödülü’ne layık görüldü.
Hajou’nun fotoğrafları, refleksiyona dayalı bir içsel nihilist kaosun, dışarıdaki dünya ile ruhsal boyutunun dışavurumudur ve figürlerin oranları bir iletişimsizliğin maddi tezahürüdür. Kompozisyonları, objelerin ve olmayan-yerin birbirine sıkıştığı bir bağlantılar yumağı üzeredir. Fotoğrafları, her ne kadar yer mefhumundan mahrum üzere gözükse de, aslında olmayan-mekânın [yerin] bir mekânsallığıdır. Figürleri patolojik bir hastalığı değil, uzamsal bir noksanlığı taşıyan tabirleriyle bir “olmama” halini tasvir eder. Althusser’in 1964 yılında 32. Venedik Bienali’ne katılan Leonardo Cremonini’nin açtığı stant münasebetiyle ele aldığı metnin bir yerinde şöyle bir cümle geçer: “Cremonini’nin ‘insanın’ yalnızca gerçekliğini, yani kişiselliğine ve özgürlüğüne varıncaya kadar, insanın varlığını meydana getiren o ‘soyut’ bağlantıları resmetmesi, resmedilmiş her yapıtın yalnızca görülmek ve yaşayan, ‘somut’ beşerler tarafından, görülmek üzere resmedildiğini de bilmesindendir.” (1)
Bahram Hajou, tuval, 150×200 cm, 2017. Bana nazaran bu durum Hajou için, zıddı bir istikamette geçerlidir. Kendi yersiz-yurtsuzluğunu oluşturan somut parametreleri soyutlayarak, insanları da [izleyici de] bu soyut düzleme dahil edip, bununla birlikte yapıtlarını göstermektedir. Yani kendi mekânsızlığını tuvaldeki objelerden nesne olarak tuvale gerçek ilerletir ve fotoğraf, olmayan-mekânın içinde algıladığı şeyden olan yerin kavrayışına geçiş yapar. Böylelikle bu durum, ressam tarafından kasıtlı olarak belirlenmiş tesirlerin çarpışık bir hissi olarak vuku bulur. Bu fotoğraflar görülmek için değil, ”var olmak” için fakat güya orada var olduklarının “bilinmemesi” için yapılmışlardır. Figürlerin üzerinden şerit halinde geçen piktüral oluşumlar ya da bariz konturlar, resme derinlik ve kontrast oranını vermenin yanında, figürü soyutlamanın en açık halidir. Kontur, bir bakıma vücudun yerini soyut bir halde alır. Büsbütün nihilist bir otomatizmle rastgele kullanılan bu konturlar, resme yerin uzamını verir. Bu soyutlama, biçimci bir soyutlama değil, objeye (tuvale) yapılan kriminal bir soyutlamadır. Soyutun özelliklerini, somutun fenomenal işaretleri üzerinden yeniden somuta karşı görmenin, algılamanın ve duyumsamanın izlerini oluşturan büyülü imgeler olarak kullanmaktadır. Figürün çıplaklığını konturun varlığıyla ilişkilendirerek, çıplaklığın imgesini ortadan kaldırmaktadır. Bahram Hajou için boyalı yüzeye yansıyan gözün rehberliğindeki niyet, nitekim de figürün etrafında -onu bir yere yerleştirerek- döner. Figürün etrafı görünür olur. Münasebetiyle, olmayan-mekân içindeki figür, bir yer temsiline zaten bağlanır. Böylelikle, yerin toplumsal ve siyasal dönüşümünü ortaya koymuş olur.
Bahram Hajou’nun figürleri, vücudun tabiatında bulunan hoşluk ve sevgi, endişe ve yalnızlık, bağışlama ve anlayış, telaş ve sinsilik, özgürlük ve bağımlılık öykülerini barındırır. Vücut, büsbütün yanındaki başka vücuda yabancıdır. Hatta yanında duran başka bir vücudu fark etmemektedir bile. Temasın olmadığı vücutlar ortası bu iletişimsizlik hali, hiyerarşik olanı bakışa, jestlere ve duruşa derinlikli bir biçimde yansıtır. Çünkü vücut yahut yer, tasvir yahut olay, hiçbir vakit büsbütün ne bu ana aittir ne de tümden bu andan uzak ve kodsuz varolur. Hajou’nun fotoğrafları, Bataille’ın figür ve yer, kendi ve öteki ortasındaki temel ayrımın kaybolması nedeniyle temel formun eridiği bir durum olarak tanımladığı “informe” olana [şekilsiz olana] yanlışsız ilerlemez, aksine onun fotoğrafları, form üzerinden izleyicinin bakış açısından güya sahnelenecek bir olayı yahut onu içerecek bir yine sunum çerçevesinin aksiyonu varmış üzere görülür. Lakin bu aksiyoner durum, daima olarak umursanmaz ve bıkkın bir atalet histerisi üzerinden gelişir. Deleuze’ün dediği üzere, “Resim histeridir ya da histeriyi olduğu şeyden döndürmüştür; zira fotoğraf mevcudiyeti direkt, görülsün diye verir.” (2) Hajou, histerisini klasik fotoğraf temsilinden ve onu biçimsel kompozisyonundan kopararak, kendi portresi üzerinden bir tesadüfle figürlerin yüzüne işler. Dizili halde birbirine benzeyen bu figürler (portreler), bir bütünün kesimlerine ayrılmış çağın duyarsız ve bağlantısız tarafına işarettir. Hajou fotoğraflarında, çağın nihilist entropisini kendi donuk yüz tabiri üzerinden fevkalade yansıtır.
Dolayısıyla Hajou hakkında bugün ne söylersek söyleyelim, bana nazaran her vakit yetersiz kalacaktır lakin tekrar son olarak şunu diyebiliriz ki, (bırakın Kürtlerin sanat tarihindeki yerini tanımlamaya yahut anlamlandırmaya!) yakın devir [modern sanat] fotoğraf tarihinde çok değerli bir yeri olan –daha doğrusu o yeri edinmiş olan- ve memleketler arası ölçekte kabul gören başarılı ve saygın bir ressamdır.
Notlar:
1. Sanat Üzerine Yazıları, Louis Althusser, s.134, Çev. Alp Tümertekin – Zühre İlkegelen, İthaki Yayınları
2. Francis Bacon (Duyumsamanın Mantığı), Gilles Deleuze, s.55, Çev. Can Batukan – Ece Erbay, Norgunk Yayınları